Διαίρει και βασίλευε

Πρόκειται για μια αποτελεσματικότατη τακτική που μπορεί να διατύπωσε ο Μακιαβέλι αλλά που χρησιμοποιείται από αρχαιοτάτων χρόνων. Η τακτική αυτή συνιστά το διχασμό για τον αποπροσανατολισμό και την ευκολότερη άσκηση εξουσίας.

Υπάρχουν πολλοί τρόποι να εφαρμοστεί αυτή η τακτική ανάλογα με την συγκυρία. Είναι διαφορετική η προσέγγιση αν θες να μην ασχολούνται γενικότερα με το τι κάνεις, διαφορετική αν θέλεις να περάσεις χωρίς αντίδραση κάποια αντιλαϊκά μέτρα, διαφορετική αν επιδιώκεις να διατηρήσεις την εξουσία καλύπτοντας παταγώδεις αποτυχίες σου, διαφορετική αν υπάρχει κάποια ομάδα που διεκδικεί μερίδιο ή γενικά την εξουσία και διαφορετική για πολλές άλλες καταστάσεις. Κάτι πάντως, που βοηθάει πολύ στην εδραίωση της εκάστοτε διχόνοιας είναι οι απαξιωτικές ταμπέλες που βάζουμε στα αντίπαλα δέη, προσδίδοντας όταν χρειαστεί αρνητική χροιά στις "επικίνδυνες" λέξεις. Ας αρχίσουμε από την πιο απλή μέθοδο του άρτου και των θεαμάτων. Ένα βασικό θέαμα ήταν πάντα οι αγώνες κι οι διαγωνισμοί. Οι αγώνες ήταν και είναι θεμελιώδεις στην άσκηση εξουσίας. Οι αγώνες μας βάζουν στη διαδικασία της σύγκρισης και στη λογική της αποδοχής ότι κάποια άτομα είναι καλύτερα και κατά προέκταση ανώτερα από τα άλλα και συνεπώς δικαιούνται βραβείο, φήμη και πολλές φορές ειδικά προνόμια. Επιπλέον, σ'έναν αγώνα αγωνίζονται τουλάχιστον δύο, άρα και τα άτομα που παρακολουθούν τον αγώνα χωρίζονται αναγκαστικά σε τουλάχιστον δύο ομάδες. Το γεγονός ότι παρακολουθώντας έναν αγώνα μπορούμε να γευτούμε κι εμείς ένα μερίδιο της χαράς και της αίγλης της ανώτερης ομάδας ή μονάδας που θα κερδίσει, αν διαλέξουμε σωστά ποια θα υποστηρίξουμε, εξηγεί την πόρωση πολλών ατόμων με τα αθλητικά και το μέγεθος της πόλωσής τους όταν πρόκειται να υπερασπιστούν την ομάδα ή τη μονάδα που υποστηρίζουν. Σκεφτείτε ότι υπάρχουν πολλά άτομα που αγοράζουν ανελλειπώς αθλητική εφημερίδα, χωρίς να δείχνουν κανένα ενδιαφέρον για το τι γίνεται στην πολιτική. Τα περισσότερα συνθήματα στους τοίχους που περιέχουν φυσικά και προσβλητικές λέξεις (όπως πχ βάζελοι) είναι για ομάδες παρά για πολιτικά κόμματα. Αλλά πέρα από τους αγώνες αθλημάτων, δείτε και πόση πέραση έχουν οι διαγωνισμοί χορού, τραγουδιού, μόντελινγκ, μαγειρικής, "επιβίωσης" στη φύση ή σε κλειστό χώρο και γενικότερα τα τηλεπαιχνίδια και αναλογιστείτε πόσο από το χρόνο, τις συζητήσεις και τη φαιά μας ουσία αφιερώνουμε σε αυτούς τους μικρούς διχασμούς, παραμελώντας τα πολιτικά μας καθήκοντα ακόμα και στο βαθμό της ενημέρωσης. Τι γίνεται όμως όταν μια ομάδα ατόμων διεκδικεί δικαιώματα ή μερίδιο στην εξουσία; Είδαμε όταν το Ευρωπαϊκό εργατικό κίνημα αποκτούσε μαζική απήχηση και δύναμη πως διαλύθηκε μια και καλή με τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου η εργατική τάξη ενός κράτους βρέθηκε να πυροβολεί την εργατική του άλλου. Ο εθνικισμός παραμένει και στις ημέρες μας ένα πανίσχυρο όπλο διαίρεσης. Πόσο διαφορετικά και πολωτικά διδάσκεται η ιστορία σε κάθε κράτος και πως περιγράφονται και αποκαλούνται οι γειτονικοί λαοί. Δε φαντάζομαι να διαφωνείτε στο ότι ούτε ο απλός Ελληνικός λαός, ούτε ο Τουρκικός έχουν καμιά όρεξη να πληρώνουν δισεκατομμύρια σε εξοπλισμούς, αλλά βλέπουμε πως οι κατά καιρούς παραβιάσεις εναέριου ή θαλάσσιου χώρου αποσπούν την προσοχή και σπέρνουν το φόβο. Και αν σκέφτεστε πχ τα έσοδα από τα πετρέλαια του Αιγαίου, αναλογιστείτε τον προϋπολογισμό των ενόπλων δυνάμεων τόσων δεκαετιών και των δύο χωρών. Κι ας μην κοροϊδευόμαστε άπαξ και οι μεγάλες δυνάμεις αποφασίσουν κάτι θα γίνει χωρίς κουβέντα. Ο εθνικισμός σε συνδυασμό με το ρατσισμό δουλεύουν εξίσου αποδοτικά και στις περιπτώσεις του μεταναστευτικού και προσφυγικού ζητήματος. Φανταστείτε να ενωθούμε ως πολιπολιτισμική κοινωνία και να διεκδικήσουμε τα δικαιώματα μας, μαζί με άτομα σκληραγωγημένα, που μπροστά στους πολέμους που έχουν ζήσει, η χειρότερη αστυνομική καταστολή σε διαδηλώσεις τους φαίνεται αστεία. Όχι είναι καλύτερα να τα αντιμετωπίζουμε ως ανταγωνιστές στον εργασιακό τομέα και να τους αποκαλούμε με διάφορους απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς και να ξεχνάμε ότι μεγάλο μέρος από τα Ευρωπαϊκά κονδύλια και τις Ευρωπαϊκές επιδοτήσεις που δεχόμαστε από τις Δυτικοευρωπαϊκές χώρες, το έχουν εξασφαλίσει χάρη στην αποικιοκρατική τους πολιτική, στην εκμετάλλευση του πλούτου και φτωχοποίηση των πρώην και νυν αποικιών τους και τη διασπορά διχόνοιας και την πρόκληση εμφυλίων συγκρούσεων και πολέμων σε αυτές. Συνθήκες που αναγκάζουν πληθυσμούς ολόκληρους να μεταναστεύουν. Πάμε τώρα στα θεμέλια της δημοκρατίας μας τα κόμματα. Εδώ θα περιμέναμε ότι ο απλός λαός θα αντιπροσωπευόταν από ένα κόμμα, το οποίο θα ήταν πλειοψηφικά στην εξουσία. Όχι βέβαια, κι εδώ έχουμε για μένα τον πιο ιδιοφυή διχασμό του λαού και την απαξίωση της δημοκρατίας. Στην Αρχαία Ελλάδα η δημοκρατία ήταν άμεση, οι νομοθέτες και οι δικαστές κληρωτοί, και ήταν υπόλογοι για τις πράξεις τους με την περιουσία τους, οι βασικές αποφάσεις παίρνονταν από την Εκκλησία του Δήμου και όσοι έχαιραν ιδιαίτερης δημοτικότητας και ήταν επίφοβοι στο να μπορούν εύκολα να επηρεάσουν το λαό στις αποφάσεις του εξοστρακίζονταν. Στις νεότερες δημοκρατίες η Βουλή εκλέγεται, ακόμα και τα κομμουνιστικά κόμματα εκλέγουν γραμματέα. Η εκλογή αφήνει περιθώρια για ψευδαισθήσεις υπεροχής κι ανωτερότητας, και άπαξ και ένα άτομο πιστέψει ότι αξίζει περισσότερο από τα άλλα και την εξουσία του θα καταχραστεί και στη διαφθορά θα είναι επιρρεπές και σε περίπτωση διαφωνίας θα διασπαστεί. Βλέπουμε λοιπόν πως με την απλή αντικατάσταση της κλήρωσης με την εκλογή βρέθηκε το μέσο διάλυσης της έννοιας της δημοκρατίας και το μέσο διχασμού των λαών. Ο αρχικός διαχωρισμός μεταξύ λιγοστών συντηρητικών ατόμων, που συγκέντρωναν την εξουσία και των πολλών της εργατικής τάξης που ζητούσαν απεγνωσμένα πρόσβαση σε αυτή, αντικαταστάθηκε με το δεξιά και αριστερά, τις οποίες υποστηρίζουν πια αδιακρίτως άτομα της εργατικής τάξης. Η δε διαφθορά που υπάρχει πλέον σε κάθε κόμμα και συνδυκαλιστικό όργανο απαξίωσε εντελώς βασικούς δημοκρατικούς θεσμούς. Έχουμε δει πόσο αρνητική χροιά έχει πλέον το να αποκαλείται ένα άτομο με την προσωνυμια του κόμματος που υποστηρίζει. Και έχουμε μείνει να τσακωνόμαστε για κόμματα και να απορούμε που ότι κι αν ψηφίσουμε συντηρητική είναι κυρίως η πολιτική που θα εφαρμοστεί. Έπρεπε φυσικά να κάνουν κάτι και για τις απεργίες και τις διαδηλώσεις. Στις μεν απεργίες τα πράγματα ήταν πολύ εύκολα, απλά έπρεπε να φροντίσουν να μην απεργούν ποτέ όλα τα συνδικάτα μαζί, έτσι ώστε να ταλαιπωρούνται όσοι δεν απεργούν και να δημιουργείται κλίμα δυσαρέσκειας κατά των απεργών. Αν γινόταν και καμιά απεργία με όχι τόσο σημαντικά αιτήματα που θα ταλαιπωρούσε πολύ κόσμο ακόμα καλύτερα. Όσο για τις διαδηλώσεις, η συνταγή έλεγε αρχικά μπαχαλάκηδες που τα έσπαγαν και κατέστρεφαν την περιουσία του κοσμάκη, όπως επίσης και κλείσιμο του κέντρου σε πολύ μεγαλύτερη ακτίνα από ότι χρειάζεται και τα τελευταία χρόνια και κλείσιμο κεντρικών κομβικών σταθμών του μετρό, για να αυξάνεται η ταλαιπωρία των υπολοίπων και να προκαλειται η γενική αποστροφή του κόσμου για τις διαδηλώσεις. Αν παρόλα αυτά υπήρχε τεράστια συμμετοχή, τότε γίνονταν και εμπρησμοί όπως στη Marfin και το Αττικόν. Άλλος τρόπος είναι να διοργανώνεται μια διαδήλωση που αντιπροσωπεύει γενικότερα λαϊκά αιτήματα από κάποιο αμφιλεγόμενο κόμμα ή γκρουπ. Έτσι υπάρχει μειωμένη προσέλευση, γιατί πολλοί δε θέλουν να ταυτιστούν με αυτό και αν παρά ταύτα υπάρξει συμμετοχή είναι πολύ άνετη η απαξίωση του συνόλου στρέφοντας την προσοχή στην αμφιλεγόμενη ιδεολογική του διοργανωτικού σώματος, πχ χρυσαυγίτες, φασισταριά, αναρχικούς, ακροαριστερούς κ.λπ. και αποφεύγοντας την αναφορά στα κοινά αιτήματα, μιας και η διαίρεση κλείνει τα αυτιά μας στα επιχειρήματα. Η επόμενη τεχνική είναι να κατηγορείς και να κατονομάζεις μια ομάδα σαν υπεύθυνη για τα δεινά όλων. Έχουμε δει πόσο καλά έχει δουλέψει και δουλεύει το ποιηματάκι ότι το πρόβλημα της Ελλάδας είναι οι αμοιβές των ατόμων που δουλεύουν στο δημόσιο. Όταν όμως μειώθηκε ο αριθμός και ο μισθός αυτών των ατόμων, δεν είδαμε ούτε φόρους να μειώνονται, ούτε οι παροχές του δημοσίου να αναβαθμίζονται, αντιθέτως μειώθηκε ο τζίρος στην αγορά, γεγονός που ήταν επόμενο εφόσον μειώθηκε η αγοραστική δύναμη κάποιας μερίδας του πληθυσμού. Ως λαός δεν έχουμε κανένα όφελος όταν τα λεφτά φεύγουν από τις τσέπες απλών ατόμων και πηγαίνουν στις τσέπες ατόμων που κινούνται σε άλλους χώρους και καταναλώνουν υπερπολυτελή αγαθά. Και αν επιζητούμε αναβάθμιση και λειτουργικότητα του δημοσίου τομέα, νομίζω θα πρέπει να επικεντρωθούμε στη διαδικασία επιλογής, αξιοποίησης και αξιολόγησης του δυναμικού του, τη διαχείριση του οποίου έχει η κυβέρνηση. Όσο εμείς βλέπουμε σαν υπαίτια τα άτομα που δουλεύουν στο δημόσιο και τα αποκαλούμε λουφαδόρους, άχρηστους κι ανάξιους χαραμοφάηδες που χώθηκαν στο δημόσιο με μέσο, τόσο η εκάστοτε κυβέρνηση θα συνεχίζει το "έργο" της ανενόχλητη. Πάμε τώρα σε μια πιο σύνθετη τεχνική. Αυτή ξεκινά με τη διασπορά αμφιβολίων για το αν κάποιο μέτρο είναι σωστό ή λάθος. Είναι πολύ σημαντικό και οι δύο εκδοχές να συνοδεύονται με κάτι προσάψιμο, ούτως ώστε να μην μπορεί μια από αυτές να γίνει προφανώς κοινά αποδεκτή. Αν μια γενικότερα μη αποδεκτή ομάδα υποστηρίξει την αντίθετη προς το μέτρο εκδοχή, τότε έχουμε την ταύτιση τς αντίρρησης με τη μη αποδεκτή ομάδα.. Από εκεί και πέρα οι ευθύνες αποτυχίας του μέτρου μπορούν να αποδοθούν στα άτομα που φέρνουν αντιρρήσεις και δε υπακούν και να δημιουργείται έτσι ακόμα μεγαλύτερη διχόνοια, και το μέτρο παρόλη την αποτυχία του συνεχίζει να επιβάλεται. Αν βρεθεί και τρόπος να απαξιωθεί και λεκτικά το αντίπαλο δέος ακόμα καλύτερα. Θα χρησιμοποιήσω σαν παράδειγμα το θέμα της μάσκας, που αρχικά δεν έπρεπε να φορούν τα υγιή άτομα, αλλά μετά έπρεπε κι εγένετο η διασπορά της αμφιβολίας. Στις διαμαρτυρίες πρωτοστατήσαν φυσικά και ομάδες που υποστηρίζουν αμφιλεγόμενες δοξασίες και όταν εκφράστηκαν οι πρώτες αντιθέσεις από τον απλό λαό, μπήκαν απλά στο ίδιο καζάνι με τις αμφιλεγόμενες ομάδες. Βοήθησε πολύ το ότι οι αμφιλεγόμενες ομάδες είχαν κι ονοματάκι όπως πχ "ψεκασμένοι", " συνωμοσιολόγοι" και έτσι η απαξίωση των διαμαρτυριών ήταν θριαμβευτική. Το μόνο που έλειπε ήταν ένα αρνητικής χροιάς όνομα για τα άτομα με αντίθετη άποψη, τί καλύτερο στη συγκεκριμένη περίπτωση από τους "αρνητές". Κι άπαξ και εδραιώθηκε ο διχασμός μπορούμε πλέον να διαφωνούμε ελεύθερα φορώντας τις μάσκες μας. Όταν η πίεση από αντιλαϊκά μέτρα μεγαλώνει, υπάρχουν και οι αποκαλύψεις σκανδάλων, που ακόμα κι αυτά εννοείται ότι διχάζουν. Στο μυαλό πολλών γεννιέται η ψευδαίσθηση ότι έτσι και πληρώσει κάποιο άτομο για κάτι κατακριτέο που έκανε, θα είναι σα να δικαιώνονται κι εκείνα για τα δεινά που υπομένουν από τα ισχυρότερα άτομα και από την κρατική εξουσία. Για να αντέχει στο χρόνο όλο αυτό το σύστημα χρειάζεται φυσικά να δίνει στο απλό άτομο συχνές ψευδαισθήσεις υπεροχής, έτσι ώστε να νιώθει ότι έχει κι εκείνο κάποια εξουσία. Κι εδώ έρχονται να βοηθήσουν άλλου τύπου διχασμοί, όπως ένας διχασμός που κρατάει αιώνες, αυτός των δύο φύλων. Είναι πολύ βολικό να υπάρχει ανά πάσα στιγμή ένα άτομο το οποίο μπορούμε να υποτιμάμε, να καθορίζουμε πως πρέπει να φερθεί, μιλήσει, ντυθεί, ζήσει. Αντίστοιχα οι γυναίκες που κάνουν παιδιά βρίσκουν την ευκαιρία να τα εξουσιάσουν, και η καταπίεση διαιωνίζεται και συντηρείται γιατί τόσους αιώνες έτσι μάθαμε, έτσι κάνουμε. Το φεμινιστικό κίνημα έκανε μεν μεγάλες προόδους, αλλά ας αναλογιστούμε πόσο αρνητική χροιά έχει πάρει η λέξη φεμινισμός και τη στασιμότητα που έχει επέλθει. Άλλου τύπου διχασμοί που δίνουν ψευδαισθήσεις ανωτερότητας είναι οι διακρίσεις των ατόμων ανάλογα με την κοινωνική τους τάξη, το επάγγελμά τους, την μόρφωσή τους, την οικονομική τους ευχέρεια, ακόμα και τις ικανότητες και το παρουσιαστικό τους. Και αυτές οι ψευδαισθήσεις ανωτερότητας οδηγούν πολλές φορές σε απαράδεκτες συμπεριφορές, που δρουν όμως σαν βαλβίδες εκτόνωσης της καταπίεσης που δέχεται κάθε άτομο από την κυβερνητική εξουσία. Ελπίζω κάποια στιγμή να μπορέσουμε να συνειδητοποιήσουμε ότι τα άτομα που διαφέρουν ή διαφωνούν με εμάς δε σημαίνει ότι αποτελούν απειλή για εμάς και να συνειδητοποιούμε από τι απειλούμαστε στην πραγματικότητα, αποφεύγοντας κάθε προσπάθεια χειραγώγησης μας.